چکیده
رابطه‌ی بین ساختار سنی جمعیت و توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی برای سال‌های متمادی مورد توجه اندیشمندان حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی بوده است ولی در چند دهه‌ی اخیر رهیافت‌های جدیدی در این زمینه مطرح شده است که نمود بارز آن را می‌توان در اقتصاد نسلی و حساب‌های ملی انتقالات مشاهده کرد. شواهد موجود نشان می‌دهد مفاهیم نسل، سن و چرخه‌ی عمر در سال‌های اخیر مورد توجه اندیشمندان بسیاری قرار گرفته و مطالعات ارزنده‌ای در این زمینه انجام شده است. انتقالات خصوصی دراین‌بین به‌عنوان مؤلفه‌ای جدایی‌ناپذیر و مهم در روابط بین نسلی، اقتصاد نسلی و حساب‌های ملی انتقالات مطرح است که شناخت ماهیت و پیامد‌های آن برای دستیابی به شناخت علمی در این زمینه ضروری است.
انتقالات خصوصی بین نسلی به‌عنوان مؤلفه‌ای مهم در روابط بین نسلی تحت عنوان بازتوزیع منابع بین اعضای خانواده از یک گروه سنی به گروه سنی دیگر که چیزی در قبال آن دریافت نمی‌شود، تعریف می‌شود. انتقالات خصوصی به‌صورت منابع مالی، زمان و هم‌سکنایی بین خانوار و درون خانوارها مبادله می‌شوند. در زمان محدودیت بازار اعتبارات (کمبود منابع)، ناکافی بودن انتقالات عمومی و دارایی اندک، انتقالات خصوصی تنها عاملی است که افراد و نسل‌های مختلف را قادر به مصرفی بیشتر از درآمد کارشان می‌سازد. انتقالات خصوصی بین نسلی نه‌تنها در برآورده کردن نیازهای افراد مهم هستند، همچنین عامل مهمی در روابط بین اعضای خانواده است که همبستگی بین اعضای خانواده را منعکس می‌سازد. به دلیل ناکارآمدی سیستم تأمین اجتماعی، هزینه‌های سرمایه‌ی انسانی فرزندان و هزینه‌های گذارهایی مانند ازدواج، تأمین مسکن و فرزند آوری در ایران، انتقالات بین نسلی عاملی مهم در برآورده شدن نیازهای والدین سالخورده و فرزندان بزرگ‌سال آنها است.
مرور منابع موجود نشان می‌دهد که مطالعات ارزنده‌ای که روابط مالی بین نسلی والدین و فرزندان را بررسی کرده باشد موجود نیست، لذا با توجه به ساختار سنی و چشم‌انداز آینده‌ی جمعیت کشور بر آن شدیم که انتقالات بین والدین سالمند و فرزندان را به‌عنوان بعدی از انتقالات بین‌نسلی مورد بررسی قرار دهیم. هدف از مطالعه‌ی حاضر دستیابی به شناختی از میزان انتقالات خصوصی بین والدین و فرزندان و ترکیب سنی و جنسی این انتقالات و تبیین از این انتقالات در شهر تهران است. انجام این مطالعه با توجه به ماهیت داده‌های موردنیاز، مستلزم انجام پیمایش در جامعه‌ی موردمطالعه است.
مطالعه‌ی حاضر مبتنی بر اطلاعات نمونه‌ی ۶۸۱ نفری از سرپرستان خانوار ۵۰ ساله و بیشتر مناطق ۲۲گانه‌ی کلان‌شهر تهران است که دارای فرزند ۱۸ ساله و بیشتر هستند. اطلاعات موردنیاز در تابستان سال ۱۳۹۶ جمع‌آوری‌شده‌اند. هدف از این مطالعه شناخت ترکیب و الگوی سنی انتقالات مالی بین والدین سالخورده و فرزندان بزرگ‌سال آنها و عوامل مؤثر بر این نوع از انتقالات است. نتایج تحقیق نشان داد که ۶/۹۱ درصد پاسخگویان جامعه‌ی موردمطالعه در ۱۲ ماه منتهی به مردادماه ۱۳۹۶ حداقل به یکی از فرزندان خود انتقالات مالی انجام داده‌اند و ۶/۵۸ درصد آنها از فرزندان خود انتقالات مالی دریافت کرده‌اند. در سطح زوج‌های والدین-فرزند نیز ۴/۷۸ والدین حداقل به یکی از فرزندان خود انتقالات مالی انجام داده‌اند و ۹/۵۱ درصد آنها حداقل از یکی از فرزندان انتقالات مالی دریافت کرده‌اند.
نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد ۷۸ درصد کل مبادلات مالی بین والدین و فرزندان مربوط به انتقالات پرداخت‌شده‌ی والدین و ۲۲ درصد مربوط به انتقالات پرداخت‌شده‌ی فرزندان بوده است. سرانه‌ی انتقالات نشان داد هر سرپرست در ۱۲ ماه گذشته ماهیانه ۱۳۶۱ هزار تومان به فرزندان انتقالات انجام داده و ۳۷۸ هزار تومان از فرزندان دریافت کرده است. همچنین در سطح زوج‌های والدین-فرزندان والدین به هر فرزند ماهیانه ۶۰۵ هزار تومان پرداخت کرده است و ۱۶۸ هزار تومان دریافت کرده است. درنهایت انتقالات درون خانوار حدود ۷۲ درصد انتقالات بین والدین و فرزندان را تشکیل می‌دهد و ۲۸ درصد مابقی بین خانوارهای والدین و فرزندان مبادله شده است.
الگوی سنی انتقالات بین والدین و فرزندان نشان می‌دهد که انتقالات پرداختی والدین با افزایش سن آنها کاهش می‌یابد و انتقالات دریافت شده‌ی آنها افزایش می‌یابد. درواقع والدین در سنین پیش از سالخوردگی (۶۴-۵۰ سالگی) و سنین اوان سالخوردگی (۷۴-۶۵ سالگی) پرداخت‌کننده‌ی انتقالات به فرزندان هستند و در سنین سالخورده و خیلی سالخورده (۷۵ سالگی و بیشتر) تبدیل به دریافت‌کننده‌ی انتقالات می‌شوند. الگوی سنی انتقالات پرداخت و دریافت شده‌ی فرزندان نیز نشان می‌دهد که انتقالات پرداخت‌شده‌ی فرزندان در سنین پایین کم است و انتقالات پرداختی با افزایش سن آنها افزایش می‌یابد. فرزندان در سنین پایین‌تر دریافت‌کننده‌ی انتقالات هستند و در سنین میانی تبدیل به پرداخت‌کننده انتقالات می‌شوند.
نتایج تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد که سطح درآمد، نیازها و منابع والدین و فرزندان و ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی مهمترین عوامل در تبیین انتقالات بین آنها بوده است. از طرفی والدین دارای درآمد، دارایی و تحصیلات بیشتر، والدین سنین پیش از و اوایل سالخوردگی، شاغلان، والدین سالخورده‌تر، مردان، سالم‌ترها، کسانی که دارای فرزندان بیشتری هستند و والدینی که احساس تعهد بیشتری به فرزندان دارند انتقالات بیشتری به فرزندان انجام می‌دهند. از طرفی دیگر والدینی که دارای هزینه‌های سلامت بیشتر هستند، تحصیلات بالاتری دارند، فرزندان بیشتری دارند، زنان سرپرست خانوار، بازنشسته‌ها و والدینی که والدین خود آنها در قید حیات نیستند انتقالات بیشتری از فرزندان دریافت می‌کنند.
نتایج نظری تحقیق آشکار کرد که انگیزه‌های انتقالات بین والدین و فرزندان در شهر تهران با مدل‌های همنوع‌دوستانه سازگارتر است. در این مدل رابطه‌ی مثبت بین درآمد انتقال‌دهنده و میزان انتقالات و رابطه‌ی منفی بین درآمد دریافت‌کننده و میزان انتقالات حاکم است. روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته در انتقالات والدین به فرزندان و فرزندان به والدین نشان می‌دهد با وجود مسلط بودن انگیزه‌های همنوع‌دوستانه در انتقالات بین والدین و فرزندان، انگیزه‌های جبرانی مشاهده شده در انتقالات فرزندان به والدین رایج‌تر است.
جهت مشاهده متن اطلاعیه دفاع اینجا کلیک کنید